Từ xưa đến nay, trong dân gian Việt Nam vẫn lưu truyền nhiều câu nói, lời nhắc mang tính cảnh báo, phản ánh kinh nghiệm sống lâu đời của ông bà ta. Một trong những lời răn được nhắc đi nhắc lại trong dân gian là: “4 loài vật này đến nhà, không tai họa thì cũng nợ nần”. Đây không phải là lời mê tín đơn thuần, mà ẩn chứa nhiều tầng ý nghĩa sâu xa, phản ánh sự quan sát tinh tế của cha ông về tự nhiên và đời sống con người.
Vậy 4 loài vật đó là gì? Theo quan niệm dân gian, đó là cú, mèo, rắn và dơi.
Thứ nhất là con cú. Tiếng cú kêu, đặc biệt là vào ban đêm, từ lâu đã bị coi là điềm báo dữ. Người xưa quan niệm rằng cú đến gần nhà là mang theo hung khí, có thể báo hiệu trong nhà sắp có tang sự hoặc chuyện buồn. Dù trong thực tế, cú là loài săn mồi đêm rất hữu ích trong việc bắt chuột, nhưng tiếng kêu u ám và sự xuất hiện bất thường của nó khiến người dân lo lắng, ám ảnh.
Thứ hai là con mèo. Đặc biệt là mèo đen, dân gian cho rằng khi mèo lạ tự nhiên vào nhà, nhảy qua xác người chết hay kêu vào ban đêm thì sẽ mang lại điềm gở. Người ta còn truyền miệng câu “mèo đến nhà thì khó, chó đến nhà thì sang” – ý chỉ rằng mèo là biểu tượng của sự rủi ro, khó khăn, nợ nần, trong khi chó lại mang đến may mắn, tài lộc. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng đây là quan niệm cổ xưa, ngày nay nhiều người nuôi mèo như thú cưng và không còn quá coi trọng quan niệm này.
Thứ ba là con rắn. Trong nhiều nền văn hóa phương Đông, rắn mang cả hai mặt: linh thiêng và nguy hiểm. Dân gian Việt Nam thường cho rằng rắn vào nhà là điềm chẳng lành. Có thể là dự báo về bệnh tật, tai nạn, hoặc những rắc rối khó lường. Người ta thường tránh đụng chạm vào rắn khi thấy nó trong nhà, vì tin rằng đó có thể là “rắn thần” hay “rắn báo oán”.
Cuối cùng là con dơi. Dơi là loài vật sống về đêm, thích bóng tối và thường treo ngược trên mái nhà hay vách đá. Trong dân gian, dơi gắn liền với âm khí, sự lạnh lẽo và điềm báo không may. Dơi bay vào nhà thường khiến người ta lo lắng về chuyện hao tài, tốn của hoặc mắc phải các rắc rối về tài chính.
Tuy nhiên, nhìn nhận ở góc độ khoa học, không phải lúc nào sự xuất hiện của các loài vật này cũng mang điềm xấu. Chúng có thể bị hút bởi ánh sáng, mùi thức ăn, hoặc sự thay đổi môi trường sống. Dù vậy, những lời dạy của ông bà vẫn mang giá trị nhắc nhở: hãy sống cẩn trọng, quan sát kỹ lưỡng từng dấu hiệu nhỏ trong đời sống, vì mọi sự đều có nguyên nhân và hệ quả.
Tóm lại, dù tin hay không vào những quan niệm xưa, việc hiểu và ghi nhớ những lời dạy ấy vẫn là một phần văn hóa, thể hiện sự tôn trọng truyền thống và sự khôn ngoan trong cách ứng xử với tự nhiên và cuộc sống xung quanh.